چرا صحنه قیامت آنقدر ترسناک برگزار خواهد شد‌؟ تناسب آیاتی که از سختی قیامت می‌فرماید، با آیات و احادیثی که بر گستره و شدت رحمت او در قیامت تصریح دارد، چگونه می‌باشد؟

در متن پرسش به حدیثی اشاره شده که می‌فرماید: «اگر رحمت خدا صد درجه باشد، فقط یک درجه آن منشأ تمامی الطاف الهی در دنیا شده است، و در قیامت با صد درجه رحمت خود با بندگانش رفتار خواهد کرد» و سپس به آیۀ زیر استناد شده است:

«یَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَهٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ کُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُکَارَى وَمَا هُمْ بِسُکَارَى وَلَکِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِیدٌ» (الحجّ، ۲)

ترجمه: روزى که آن را مى‌بینید، (آن چنان وحشت سراپاى همه را فرامى گیرد که) هر مادر شیردهى، کودک شیرخوارش را فراموش مى‌کند؛ و هر باردارى جنین خود را بر زمین مى‌نهد؛ و مردم را مست مى‌بینى، در حالى که مست نیستند؛ ولى (بلکه) عذاب خدا شدید است !

اگر دقت فرمایید، این آیه در وصف کسانی است که مشمول عذاب الهی شده‌اند، نه همگان.

الف “قیامت” یک روز معمولی که در آن اتفاقاتی نیز رخ می‌دهد نیست، بلکه “یَوْمٍ عَظِیمٍ” است، و هر چه که عظمت داشته باشد، ضمن بزرگی، هیبت، زیبایی و شکوه، “هولناک” نیز هست.

به یک کوه بزرگ [چون دماوند] و یا پهنۀ یک اقیانوس یا دریا نگاه کنید؛ هم بسیار بزرگ، باشکوه، زیبا و زینت بخش می‌باشند و هم بسیار ترسناک!

پس “قیامت” که “یَوْمٍ عَظِیمٍ” می‌باشد و صحنه حشر تمامی انسان‌های خلق شده می‌باشد، بسیار عظیم، با شکوه و جلال و نیز بسیار هولناک می‌باشد.

ب – گاهی به عظمت، زیبایی و هولناکی منظره یا واقعه‌ای از دور نگاه می‌شود و گاهی آدمی درون آن قرار می‌گیرد و تمامی اتفاقات به او مربوط می‌شود. مانند کسی که در دامنه یا قلۀ آن کوه بلند و یا در وسط دریا قرار گرفته است؛ بدیهی است که ضمن مشاهده و علم بیشتر به آن عظمت، برایش خوفناک‌تر نیز می‌شود.

“قیامت”، روزی است که نه تنها انسان در آن قرار می‌گیرد، بلکه برای انسان برپا شده است؛ قیامت «یَوْمَ الْجَمْعِ – روز جمع شدن همگان / الشوری، ۷» – «یَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ – روز آشکار شدن تمامی پنهانی‌ها / الطارق، ۹» – «یَوْمُ التَّغَابُنِ – روزی که آدمی از زیان وارد کردن به خود در تعامل با خدا و بندگان آگاه و به شدت پشیمان می‌شود / التغابن، ۹» … و بالاخره «یَوْمَ الْحِسَابِ» برای هر کسی می‌باشد؛ محکمه‌ای که حتی اگر دنیا نیز برای یک مورد برپا شود، به رغم آن که تمامی عملکردها به محکمه ارائه نمی‌شود و شاکی و قاضی نیز انسان هستند، بسیار هولناک است، چه رسد در قیامتی که مالک، شاهد، حاکم و قاضی‌اش، خداوند سبحان می‌باشد.

ج – اما در عین حال، قیامت برای همگان تا این حد هولناک نمی‌باشد؛ بلکه برای کسانی که مجرم هستند و باید بایستند تا حساب پس بدهند هولناک است. کسانی که تمامی اعمال آنها در یک مرحله به آنها نشان داده می‌شود، در یک مرحله به آنها خبر داده می‌شود، در یک مرحله کتاب اعمال را به دست خودشان می‌دهند که بخوانند و خود قضاوت کنند، در یک مرحله گناهان در صورت‌ها نقش می‌بندد، در یک مرحله باید پاسخگو باشند و در مرحله نهایی، به سوی عقوبت و جزای مواضع و اعمال خود در دنیا کشانده می‌شوند.

به همین گزینش‌ها و محکمه‌های دنیا نگاه کنید؛ با بررسی پروندۀ شخصی، می‌گویند: «چه انسان نیکو، فرزانه و قابلی» و او را برمی گزینند – نسبت به دیگری می‌گویند: «سندی برای مجرمیت او وجود ندارد» – راجع به دیگری می‌گویند: «در این کار مقصر نبود و تبرئه می‌شود» – یکی را می‌گویند: «باید پرونده‌اش کاملاً بررسی شود – و خلاصه پروندۀ قطور یکی را بابت دروغ‌ها، تهمت‌ها، فتنه‌ها، توطئه‌ها، کلاهبرداری‌ها، اختلاس‌ها، انواع جنایات و قتل‌ها … باز می‌کنند و او را با دقت تمام و شدت کامل محاکمه و سپس به مجازات‌های متناسب با جرم‌هایش محکوم می‌کنند. «جَزَاءً وِفَاقًا – کیفرى مناسب [با جرم آنها] / النبأ، ۲۶» و … .

●- اما برای عده‌ای که در دنیا با ایمان و عمل صالح، مقام قرب الهی در بهشت را هدف گرفتند، اصلاً چنین توقف‌ها، هراس‌ها، غُبن‌ها و حسرت‌ها و بالاخره حسابرسی‌ها وجود ندارد. اینها همه «أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ – کسانی که خدا به آنان نعمت داده است» هستند، همان‌هایی که در سوره حمد و هر نمازی دعا می‌کنیم که خداوند رحمان و رحیم، ما را در راه آنان قرار دهد: «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ». چنان که اطاعت کنندگان را جدا نمود و فرمود:

«وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا» (النساء، ۶۹)

ترجمه: و کسى که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز،) همنشین کسانى خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده؛ از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان؛ و آنها رفیق‌هاى خوبى هستند!

پس، می‌فرماید در دنیا با آنها باشید تا در آخرت نیز با آنان باشید، که نه تنها توفقی در عرصه محشر ندارند، و نه تنها خوف و ترسی بر آنها مستولی نمی‌شود، بلکه به سرعت پس از حشر، وارد بهشت می‌شوند و در همان ابتدا به آنها می‌فرماید:

«یَا عِبَادِ لَا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ * الَّذِینَ آمَنُوا بِآیَاتِنَا وَکَانُوا مُسْلِمِینَ » (الزّخرف، ۶۸ و ۶۹)

ترجمه: اى بندگان من! امروز بر شما هراسى نیست و اندوهگین و نگران نمى شوید * همان کسانى که به آیات ما ایمان آوردند و تسلیم بودند *

اینان مقربین خدا و پادشاهان بهشت‌های خداوند الرحم الراحمین می‌باشند.

رحمت الهی:

متأسفانه بسیاری براین باورند که “رحمت الهی”، یعنی “مهربانیِ او”؛ در حالی که واژۀ معادل مهربانی، “رأفت” است؛ و در قرآن کریم، این دو واژه در کنار هم آمده و معلوم می‌نماید که معانی متفاوتی دارند: «إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ – به درستی که الله نسبت به انسان‌ها، رئوف و رحیم است / البقره، ۱۴۳».

“رحمت”، [به تعبیر آیت الله حائری شیرازی رحمه الله علیه و …]، یعنی “وجود بخشی”؛ لذا فرمود که “رحمت من، سبقت دارد”. اول وجود می‌بخشد و بعد زنده می‌کند و می‌میراند – اول وجود می‌بخشد، و بعد مشمول لطف، کرم، جود و نعمات قرار می‌دهد – اول وجود می‌بخشد، بعد هدایت می‌کند – اول وجود می‌بخشد و بعد رزق می‌دهد، دعاها را مستجاب و گناهان را غفو می‌نماید و … . پس رحمت سبقت دارد.

اما از آن جهت که هر “لطف، رأفت، جود، کرم، نعمت، عفو، مغفرت و فیضی” از جانب او سبب احیا و ارتقای درجات وجودی می‌شود، همه ذیل “رحمت” قرار می‌گیرند.

●- بله، خداوند متعال “ارحم الراحمین” است و این صفت تفضیلی نسبت به دیگران، برای آن است که به بندگانش فرمود: «این اسم رحمت من را در خود تجلی دهید و به دیگران رحمت آورید، تا مشمول رحمت من شوید»، چنان که به رحمت متقابل والدین و فرزندان تصریح نمود و فرمود:

«وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا» (الإسراء، ۲۴)

ترجمه: و بالهاى تواضع خویش را از رحمت (محبّت و لطف و هر آن چه وجود بخش است)، در برابر آنان فرود آر! و بگو: «پروردگارا! همان گونه که آنها مرا در کوچکى تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده!»

نکته:

باید بدانیم که طالب هر فیض و فضل الهی، باید خودش را مساعد دریافت آن فیض نماید، یعنی باید بکوشد تا آن اسم خدا در او تجلی یابد. باید لطف کند، تا مشمول لطف واقع شود – ببخشد تا بخشوده شود – جواد و کریم باشد تا مشمول جود و کرم واقع شود – مؤمن باشد، تا در امنیت قرار گیرد – متقی باشد تا حفظ شود …، و بالاخره باید “اهل رحمت” باشد تا مشمول رحمت و رحیمیت خاص او در دنیا و آخرت قرار گیرد.

●- گام نخست در “اهل رحمت” شدن، این است که به فرستادۀ او، که تجلی رحمت (وجود بخشی) او برای عالمیان است بپیوندند، چنان که فرمود: «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَهً لِلْعَالَمِینَ – و ما تو را جز رحمتی برای عالیمان نفرستادیم / الأنبیاء، ۱۰۷» و در آیات متعددی فرمود: او را بهترین الگوی خود قرار دهید – از او اطاعت کنید – از او پیروی نمایید و … .

کسانی که به «رَحْمَهً لِلْعَالَمِینَ» بپیوندند، در محشر و قیامت، توقف ننموده و با هیچ حزن، اندوه و ترسی مواجه نمی‌گردند، بلکه هر چه می‌بییند، عظمت، شکوه و زیبایی است و هر آن چه به آنها داده می‌شود، همه نعمت و سلطنت است.