آیا در آیه «إِنَّ اللهَ بِالنّاسِ لَرَؤُفٌ رَحیمٌ» کلمه “ناس” عمومیت دارد؟ یعنی خداوند به تمام مردم زمین رئوف و مهربان هست یا فقط مومنان و اهل ایمان را شامل می‌گردد؟

پاسخ در همان آیۀ مطروحه در پرسش بیان شده است:

«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی الْأَرْضِ وَالْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَیُمْسِکُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ» (الحجّ، ۶۵)

ترجمه: آیا ندیدى که خداوند آنچه را در زمین است مسخّر شما کرد؛ و (نیز) کشتیهایى را که به فرمان او بر صفحۀ اقیانوس‌ها حرکت مى کنند؛ و آسمان [کرات و سنگهاى آسمانى] را نگه مى‌دارد، تا جز بفرمان او، بر زمین فرو نیفتند؟ خداوند نسبت به مردم رحیم و مهربان است!

“مسخر نمودن”، یعنی رام کردن، به‌گونه‌ای که بتوانید بشناسید، دسترسی یابید، استفاده کنید و فایده ببرید؛ و البته که “مسخر نمودن زمین آسمان و آن چه بین آنهاست برای انسان”، اختصاصی به مؤمنان ندارد؛ چنان که متأسفانه امروزه مؤمنان به خاطر بی‌توجهی کمتر و کفار بیشتر بهره می‌برند!

بنابراین، می‌فرماید: این لطف و رأفت من، شامل تمامی بندگانم می‌شود و اختصاصی به مؤمنان ندارد، بلکه انسان [اگر از معرفت و ایمان برخوردار نشود]، به خودی خود، موجودی، قدر نشناس و ناسپاس می‌باشد؛ چنان که در آیه بعدی باز به لطف عمومی متذکر گردیده و می‌فرماید:

«وَهُوَ الَّذِی أَحْیَاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَکَفُورٌ» (الحجّ، ۶۶)

ترجمه: و او کسى است که شما را زنده کرد، سپس مى‌میراند، بار دیگر زنده مى‌کند، امّا این انسان بسیار ناسپاس است.

●- در آیات متعدد دیگری نیز به عمومیت داشتن رحمت، لطف و رأفت الهی تصریح شده است، چنان که فرمود: «وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ – و رحمت من، همه چیز را فرا گرفته است / الأعراف، ۱۵۶»، و یا فرمود: «پیامبر و کتاب را برای همه شما فرستادم، و خداوند به تمامی شما بندگانش، رئوف و رحیم هست»:

«هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ عَلَى عَبْدِهِ آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَإِنَّ اللَّهَ بِکُمْ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ» (الحدید، ۹)

ترجمه: او کسى است که آیات روشنى بر بنده‌اش [محمد] نازل مى‌کند تا شما را از تاریکی‌ها به سوى نور برد؛ و خداوند نسبت به شما مهربان و رحیم است.

●- امیرالمؤمنین، امام علی علیه السلام، در نامه ۳۱، خطاب به فرزندشان [لینک] می‌فرماید: «خداوند به تو اجازه درخواست (دعا) داده و خود اجابتش را متکفل شده است …»؛ و این اجازه، اختصاصی به مؤمنان ندارد، عمومیت دارد، ولی فقط مؤمنان باور نموده، ایمان آورده و او را می‌خوانند.

و می‌فرماید: «وَ لَمْ یَمْنَعْکَ اِنْ اَسَأْتَ مِنَ التَّوْبَهِ، وَ لَمْ یُعاجِلْکَ بِالنِّقْمَهِ … – و اگر گناه کردى، از توبه مانعت نشده، و در عقوبتت عجله ننموده است»؛ پس این فراز، خود دلیلی بر لطف، رحمت و مهربانی راجع به کسانی می‌باشند که مرتکب گناه شده‌اند!

رحمت و رأفت عمومی

او خالقِ علیم، حکیم، قادر و مختار است و لابد دوست دارد که بنده‌ای بیافریند که او را خلق می‌کند و بی‌تردید مخلوقش را بسیار دوست می‌دارد و نسبت به او رحمان، رحیم و مهربان می‌باشد.

اگر دقت نماییم، هیچ یک از نعمات مادی و معنوی، صرفاً به مؤمنان نیافته است؛ نه زمین و آسمان‌ها و هر چه در آنهاست، صرفاً در اختیار و مورد استفاده مؤمنان قرار دارد – نه حیات، زندگی و نعمات مادی به مؤمنان اختصاص دارد، و نه پیامبران، وحی (کتاب – دین – شریعت)، و امام، فقط برای مؤمنان آمده است، چنان که همه آنها، بر مردمان جاهل، کافر، نادان، گمراه و گناهکار آمده‌اند، تا آنها را تزکیه و آدم کنند، علم و حکمت بیاموزند، با اول و آخر آشنایشان کنند، هدف را معرفی کرده و نقشه راه را بدهند، تا آدمی به رشد و کمال مطلوب، و بالتبع به سعادت ابدی برسد:

«هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُبِینٍ» (الجمعه، ۲)

ترجمه: و او کسى است که در میان جمعیت درس نخوانده، رسولى از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها مى‌خواند و آنها را تزکیه مى‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت مى‌آموزد هر چند پیش از آن در گمراهى آشکارى بودند!

منتهی، مانند چگونگی بهره‌مندی از هر نوع نعمت و یا لطفی، یک عده از شناخت و ایمان بهره‌مند گردیده و مؤمن و شاکر می‌گردند، یک عده پشت کرده و با عناد و لجاج تمام، کفر می‌ورزند، اگر چه هم چنان شامل رحمت، لطف و مهربانی خداوند منّان قرار دارند.

تفاوت

اما، یک تفاوت بزرگی وجود دارد؛ و آن استمرار رحمت، لطف، مهربانی، جود، کرم، عفو و مغفرت و سایر افاضات الهی، نسبت به بندگان مؤمنش، در دنیا و آخرت می‌باشد.

اما، یک تفاوت بزرگی وجود دارد؛ و آن استمرار رحمت، لطف، مهربانی، جود، کرم، عفو و مغفرت و سایر افاضات الهی، نسبت به بندگان مؤمنش، در دنیا و آخرت می‌باشد.

برای درک بهتر، می‌توانید به قواعد لطف و مهربانی، در خودتان توجه کنید [چرا که هر چه هست، تجلی اوست].

انسان سالم و عاقلی که کافر، مستکبر و ظالم نشده است تا [مثل امریکا، انگلیس، اسرائیل و …] بچه‌دزدی و بچه‌کُشی کند؛ همه کودکان را دوست دارد، اما نسبت به فرزند خودش و یا نزدیکانش، نگاه و رفتار دیگری دارد – انسان سالم و عاقل، نسبت به سیاره زمین، جغرافیایی ملی تمامی کشورها، علاقه نشان می‌دهد، هزینه می‌کند و به سفر می‌رود تا ممالک گوناگون را ببیند، اما محبت او به وطنش، مملکت و هموطنش و یا حتی شهر و محله‌اش، متفاوت و مضاعف می‌باشد – هر انسان عاقلی از سرقت و جنایت بدش می‌آید، اما اگر خودش را شامل گردد، برخورد شدیدتری دارد و … .

پس، خداوند متعال نسبت به بندگانی که سعی کردند او را بشناسند – نسبت به او محبت دارند – می‌کوشند تا با اطاعت از او، رضایتش را به دست آورند – مشتاق قُرب و نگران دوری از او می‌باشند را به مراتب بیشتر دوست دارد و به خاطر همین “محبت” است، که گناهشان را می‌بخشد. لذا به پیامبرش فرمود که به تمامی بندگانش، محبت او و نتیجه‌اش را متذکر گردد:

«قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (آل عمران، ۳۱)

ترجمه: بگو: «اگر خدا را دوست مى‌دارید، از من پیروى کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد؛ و گناهانتان را ببخشد؛ و خدا آمرزندۀ مهربان است»

«قُلْ أَطِیعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْکَافِرِینَ» (آل عمران، ۳۲)

ترجمه: بگو: «از خدا و فرستاده (او)، اطاعت کنید! و اگر سرپیچى کنید، خداوند کافران را دوست نمى‌دارد».

●- حتی هیچ انسان سالم و عاقلی، شخص بی‌معرفت، سنگدل، یاغی، طاغی، نافرمان، ناسپاس و دشمن خودش و دیگران را دوست نمی‌دارد؛ و این مواضع فطری، همه تجلی اوست، تا آدمی بفهمد و باور کند که رحمت، لطف، محبت و رأفت (مهربانی) او، اول و ابتدا می‌باشد و همگان را شامل می‌گردد، اما عده‌ای، به آن پشت کرده و پس ‌می‌زنند و خود را از استمرار این رحمت و رأفت دور می‌گردانند.

به عنوان مثال: به نور و حرارت خورشید توجه کنید. برای همگان است و کل حیات را شامل می‌گردد؛ اما یک عده دانسته و یا ندانسته بهره‌مند می‌گردند – یک عده قدر (اندازه شناس) و شاکر هستند، یعنی نعیم را شناخته و از نعمتش درست و به موقع استفاده می‌کنند، مانند استفاده مجموعه بشر و یا کشاورز و …، از تابش نور و حرارت خورشید – یک عده بیشتر می‌شناسند و نزدیک‌تر می‌شوند، حتی انرژی خورشیدی به دست می‌آورند و …، اما اگر کسی با خورشید قهر کند و به غاری برود، اگر چه باز هم تحت تأثیر اثرات خورشید می‌باشد، اما در نهایت خودش دچار ضرر و زیان شده و هلاک می‌گردد.

پس در اصل، رحمت، لطف، رأفت، جود و کرم الهی، عمومیت دارد، اما برخی پشت کرده و پس می‌زنند و به دنیا و آخرت خود آسیب می‌رسانند.